Sînan Sutpak di 3’yê gulana 1993’yan de li navçeya Curnê Reş a Rihayê hate binçavkirin û dadgehê cezayê muebbetê lê birî. Sutpak, piştî 31 sal û 4 mehan hate berdan. Lijneya Îdare û Çavdêriyê bi hinceta “Nebaşhaliyê” 5 caran ji bo 3 mehan tehliyeya Sutpak taloq kir. Sutpak, di vê pêvajoyê de li girtîgehên Riha, Semsûr, Bursa, Mereş û herî dawî jî di Girtîgeha Tîpa T a Yozgatê de ma. Dema Sutpak ketî girtîgehê xwendin û nivîsandina wî tune bû lê li girtîgehê bi alîkariya hevalên xwe hîn bûn û piştre jî bi zaravayê kurdî dimilî dest bi nivîsandinê kir. Pirtûka helbestan a bi dimilî ya Sutpak a “Jûtenya” di sala 2016’an de ji hêla Weşanên Aramê ve hate weşandin. Sutpak piştî tehliyeya xwe hate cem malbata xwe ya li Sêweregê ya Rihayê. Sutpak, niha jî ji bo çapkirina pirtûkên xwe yên di girtîgehê de nivîsandî dike. 

 

‘JI BER KU MIN JI NASNAMEYA XWE TAWÎZ NEDA LEWMA CEZA DAN’

 

Sutpak, têkildarî binpêkirinên li girtîgehan, zextên li girtîgehan ji ber wêje û zimanê dayikê tên kirin ji ajansa me re axivî. 

 

Sutpak, got ku ji ber berdana xwe bi temamî keyfxweş nebûye û sedema wê wiha vegot: “Dema mirov 31 salan di nava 4 dîwaran de dimîne û piştre tê berdan, keyfxweş dibe. Lê belê em kurd nikarin vê keyfxweşiya xwe baş bijîn. Keyfxweşiyeke kêm e ji ber ku hêj hevalên me di nava çar dîwaran de ne. Em niha li derve ne lê mejiyê me di nava 4 dîwaran de ne. Lewma mirov nikare keyfxweş bibe. Ji bo mirov ji dil keyfxweşiyekê bijî, divê mejiyê mirov azad be. Ez wan hevalên xwe yên di girtîgehê de ji hêla ruhî ve li cem xwe hîs dikim. Dema qala girtîgehên Tirkiyeyê tê kirin, kurd tên bîra her kesî. Girtina rasteqîn ji bo kurdan derbasdar e. Girtinên derveyî kurdan tenê formalîte ne. Qanûn ji bo kurdan tên çêkirin û tên guherandin. Ji ber ku weke kurd em xwedî li zimanê xwe derdikevin, em tên cezakirin. Lê gelê kurd gelekî biînade û tevî cezayên giran jî xwedî li zimanê xwe derdikevin. Min ji bo vê bedel da. Tevî ku tu delîlek nebû jî ez zêdetirî 31 salan girtî mam. Heke niha parêzereke bêalî li dosyaya min binêre, dê bibîne ku bi îdiaya ‘alîkarî daye rêxistinê’ hatime girtin û cezayê muebbetê hatiye birîn. Min tawîz neda lewma ev ceza li min birîn. Weke kurdekî welatparêz ez xwedî li ziman, kurdbûna xwe, nasname û rûmeta xwe xwedî derketim. Bedela vê jî bû 31 sal û 4 meh.” 

 

‘NEKARÎN ÎRADEYA AZAD TESLÎM BIGIRIN’

 

Di berdewamê de Sutpak bal kişand ser têkoşîna li dijî binpêkirinên li girtîgehan û ev tişt anî ziman: “Peyv bi têrî vegotina berxwedana min di 31 salan de şahidiya wê kiriye nakin. Her tiştek li dijî girtiyan weke çekekê tê bikaranîn. Heta hewayê hundir jî li dijî me tê bikaranîn. Mafên sereke yên însanî jî weke çekekî li dijî girtiyan tê bikaranîn. Ji bo teslîmgirtina vîna girtiyan zordestiyên cur bi cur dikin. Vê yekê bi xwe re berxwedan jî afirand. Kurd miletekî biînad e û hevîrê wan bi berxwedanê hatiye kirin. Ev yek her roj û saetê li zindanê xwe nû dike. Di her gavê de ev îradeye bihêztir dibe. Ji bo teslîmgirtinê çi gavan diavêjin bila biavêjin, îradeya azad hîn bêhtir xurt dibe. Qedexe, bi xwe re her wiha firsendan diafirîne. Her çend ji hêla fîzîkî ve nebe jî li hundir şerekî mezin heye. Di vî şerî de îrade roj bi roj xurttir dibe. Îradeya azad ji ber ku ji hêla dîrok, felsefe û çandê ve nû dike lewma xwe li ser pêyan digire. Girtiyên edlî demekî piştre ji her alî ve teslîm dibin. Lê yên xwedî îradeyeke azad yek saniyeyê jî teslîm nabin. Gelo ev hêza di nava çar dîwaran de roj bi roj îradeyê mezintir dike çavkaniya xwe ji çi digire? Tişta vî ruhî diafirîne çi ye? Divê zanyar ji hêla zanistê ve li ser vê mijarê bisekinin û lêkolînê bikin.” 

 

‘ME JI BO ZIMAN LI BER XWE DA’

 

Bi domdarî Sutpak destnîşan kir ku di nava 31 salan de gelek qonaxên girîng jiyane û ya ku dikir ew xwe li ser pêyan bigirin, berxwedana gel bû. Sutpak, diyar kir ku her çend ji hêla fîzîkî ve di girtîgehê de bin jî ji hêla ruhî ve li derve bûn. Sutpak, wiha dirêjî da axaftina xwe: “Di tevahiya 31 salan de min hizra xwe dikir bê ka dema derdikevin dê ji bo gel çi bikim. Me her roj ji hev dipirsiya bê ka em ji bo çand, dîrok û zimanê xwe dikarin çi bikin. Me xwest li dijî asîmîlasyona li dijî zimanê me bibin bersiv. Ji bo rastiya xwe ya bi ser hatiye girtin û di bîrên kûr de hatine binaxkirin dîsa derxin holê, em ketin nava tevgerê. Me dikariya bi zimanê xwe helbest û stranan binivîsin û me jî we kir. Ji ber polîtîkayên asîmîlasyonê, zaravayên kurmancî û dimilî roj bi roj tune dibin. Rewşa zaravayê dimilî hêj xerabtir e. Ya ku hiştî ez xwe li ser pêyan bigirim ev bû; ez ê derkevim û xizmetê ji bo zimanê xwe yê dayikê bikim.” 

 

ISRARA DI ZIMANÊ DAYIKÊ DE 

 

Di berdewamê de Sutpak bi lêv kir ku girtiyan girtîgeh veguherandine qadên perwerdeyê û wiha pê de çû: “Gelek hevalên me dema li girtîgehê dihatin gel me, qet bi kurdî nedizanîn. Ev birînek e. Tekane rêya dermankirina vê birînê jî hînkirina kurdî ye û me jî wisa kir. Di demên dawî de hinek hevalên me yên ku bi yek tîpa kurdî nedizanîn, nedikariyan binivîsin û bixwînin, hatin astekî wisa ku pirtûkan binivîsin. Ev yek wisa bi hêsanî çênebû. Ev, encama berxwedanê bû. Dema ez jî ketim girtîgehê min tenê dibistana seretayî xwendibû. Min bi xwe jî nedizanî tiştên dinivîsand bixwînim. Min kêmasiya xwe ya di mijara nivîsandina bi zimanê dayikê de tespît kir û xebitîm. Di dawiyê de jî min pirtûk nivîsand.” 

 

ÇÎROKA NIVÎSANDINA PIRTÛKÊ

 

Sutpak, da zanîn ku wî girtîgeh ji bo nivîsandina bi zimanê dayikê bi kar aniye û wiha got: “Her çend hêj nehatibin çapkirin jî, min gelek pirtûk nivîsandin.” Sutpak, pêvajoya nivîsandina “Jûtenya”yê jî wiha vegot: “Cenazeyên me dibirin morga Saziya Tipa Edlî ya Meletiyê. Ev morg, morga kurdan e. Cenazeyên me li wir didan sekinandin û nedidan malbatan. Dayik, bi rojan li wir dihatin sekinandin. Rojekê min hevpeyvîna dayikan a di rojnameyê de xwend. Dayikekê digot; ‘Li morgê zarokên me hene. Em dixwazin wan bigirin lê bo xwe bi me dikinin. Em dixwazin cenazeyên xwe bigirin lê bi me dikenin.’ Wê demê 13 hevalan jiyana xwe ji dest dabûn û anîbûn Meletiyê. Dayika wê digot ‘Ew yekê tenê bû.’ Bi dimilî jî tê wateya ‘Jûtenya’. Min ev berhem ji bo wan jinên berxwedêr nivîsand. Di berhema Jûtenyayê de navên hemû berxwedêrên jiyana xwe ji dest dayin hene. Wêjeya kurdî deryayeke ku hêj derneketiye holê. Wêjeya kurdî ji asîman mezintir û bêdawîtir e.” 

 

Sutpak, bi lêv kir ku dema li girtîgehê derheqê derve de zêde agahiyên wî nebûn lê dema derketî karî çavdêriyê bike. Sutpak, wiha pê de çû: “Ciwan li stranên kurdî guhdarî dikin lê bi tirkî diaxivin. Tiştekî baş e ku stranên kurdî guhdarî dikin lê ez xemgîn bûm ku bi tirkî diaxivin. 6 neviyên min hene û ji wan 4 jê bi zimanê xwe yê dayikê bi dimilî nizanin. Lewma ji neçarî pê re bi tirkî û kurmancî diaxivim. Ji bo çareserkirina vê meseleyê ya ji dest tê ez ê bikim. Ji bo kurdî bibe zimanê axaftinê divê her kes tişta dikeve ser milê xwe bike. Divê em bi xwe xwe asîmîle nekin. Dayikên me, parastvanên xwedî sond ên zimanê me ne. Bila vî zimanî hînî zarokên xwe bikin.” 

 

 ‘DI DÎROKA BERXWEDANÊ DE RÛPELEKÎ NÛ’

 

Sutpak, anî ziman ku taloqkirina tehliyeya girtiyan a ji hêla Lijneyên Îdare û Çavdêriyê ve derhiqûqî ye û axaftina xwe wiha qedand: “Girtî xwe li gorî 30 salan amade dikin. Ji girtiyan re dibêjin ‘Heke tu vî tiştekî nebêjî ez ê te bernedim.' Ev yek’derhiqûqtiyeke mezin e û mînaka wê li cîhanê nîne. Derhiqûqtiyeke wiha tenê ji bo kurdan rewa dibînin. Ev derhiqûqtî tenê bi berxwedana gel dikare ji holê were rakirin. Di dîroka girtîgehê de tiştekî wiha nîne. Cara ewile ketiye meriyetê. Me di dîroka berxwedanê de rûpelekî nû vekir. Ji ber vê em şanaz û serfiraz in.” 

 

MA / Emrûllah Acar