Navenda Lêkolînên Qadê ya Sosyo Polîtîkê, ji bo hînkirina “Asta bikaranîna zimanên dayikê yên ji bilî Tirkî û daxwaz û meylên ji bo zimanê dayikê” ya li Tirkiyeyê, di navbera 17-21’ê Tîrmeha 2025’ê de li 23 bajaran bi tevlibûna 2 hezar û 378 kesan re anketeke online kir. Anket li bajarên Stenbol, Enqere, Îzmîr, Samsun, Balikesîr, Antalya, Mêrsîn, Bursa, Edene, Amed, Erzirom, Semsûr, Wan, Mêrdin, Riha, Çêwlig, Agirî, Şirnêx, Dîlok, Êlih, Dêrsim, Meletî û Sêrtê hate kirin. Di anketê de daxwaza zimanê dayikê derket pêş. Ji sedî 88,2’yê beşdaran gotin bi zaravayê Kurdî ya Kurmancî, ji sedî 10,4’an got ku bi zaravayê Kirmanckî û yên din jî gotin bi zaravayên din diaxivin. Ji sedî 23,5’ê beşdaran gotin zimanê dayikê “pir baş”, ji sedî 43,2’yan got “baş” diaxivin û ji sedî 16,2’yan jî got “nebaş” diaxivin. Di anketê de, piraniya kesên gotin zimanê dayikê pir baş an jî baş diaxivin kesên sere bûn û yên nebaş diaxivîn jî ciwan in. 

 

Di anketê de piraniya beşdaran gotin ku dayik û bavên wan di navbera xwe de bi zimanê dayikê diaxivin, beşdar jî piranî bi dayik û bavên xwe re bi Kurdî diaxivin lê ji sedî 27,8’ê beşdaran gotin ku bi hevjînên xwe re tenê bi Tirkî diaxivin. Di anketê de ev rewş wiha hate nirxandin: “Her ku temen mezin dibe û asta perwerdeyê dikeve, rêjeya axaftina bi zimanê dayikê ya bi hevjînan re bi awayekî sîstematîk zêde dibe.” 

 

'JI SEDÎ 24 JÊ BI KURDÎ DIAXIVIN’ 

 

Di anketê de ji bo hînkirina rêjeya bikaranîna zimanê dayikê ya di nava malbatê de pirs hatin kirin. Li gorî bersivand; ji sedî 33,6’ê beşdaran zarokên wan tune ne, ji sedî 40,1’ê jî got ku zarokên wan bi wan re bi Tirkî diaxivin. Hat diyarkirin ku hejmara kesên dibêjin bi wan re piranî bi Kurdî tê axaftin jî ji sedî 24,7 e. Rêjeya kesên digotin zarokê/a wan bi wan re Kirmanckî diaxive jî ji sedî 1,3 ye. 

 

RÊJEYA GUHDARÎKIRINA MUZÎKÊN KURDÎ: JI SEDÎ 77,9  

 

Ji bo pirsa “Asta zanîna zimanê dayikê ya zarokê/a we çi ye?” jî ji sedî 33,6’ê beşdaran gotin “Zarokê/a min nîne”, “ji sedî 7,3’yan got “Pir baş e”, “ji sedî 13,5’ê got “baş e”. Ev encam jî di anketê de wiha hate nirxandin: “Ev daneye nîşan dide ku her çend dayik û bavên beşdaran bi wan re bi Kurdî biaxivin jî, beşdar bi zarokên xwe re bi Kurdî naaxivin.” 

 

Ji sedî 33,6’ê beşdaran ji bo pirsa “Gelo haya wê jê heye ku mafê zarokên we heye ku li dibistanê dersên Kurmancî-Kirmanckî hilbijêrin?” gotin “Zarokên min tune ne”, ji sedî 45,5'ê got “Erê”, ji sedî 21’ê jê got “Na”. Ji bo pirsa “Di nava rojê de hin çiqas bi zimanê dayikê diaxivin.” Ji sedî 57,1’ê beşdaran got “Ez piranî diaxivim”, ji sedî 25,7'ê beşdaran got “Car bi car diaxivim”, ji sedî 12,3'ê got “Ez kêm diaxivim” û ji sedî 4,9'an jî got “Ez qet naxivim.” 

 

Ji beşdaran pirsa “Gelo hûn çiqas li muzîkên bi zimanê dayikê guhdarî dikin” hate pirsîn. Ji beşdaran ji sedî 77,9'an jê got “Ez piranî guhdarî dikim”. Rêjeya xwendina pirtûkên bi zimanê dayikê hate pirsîn û ji beşdaran ji sedî 15,4'an jê got “Pir baş” û ji sedî 22'yan jî got “Baş e.”

 

DAXWAZA PERWERDEYA BI ZIMANÊ DAYIKÊ: JI SEDÎ 97,9  

 

Di anketê de têkildarî parastin, pêşxistin û daxwazên têkildarî zimanê dayikê jî hatin kirin. Ji sedî 97,9’ê beşdaran ji bo pirsa “Gelo hûn dixwazin di hemû qedemeyên dibistanên Tirkiyeyê de Kurdî zimanê perwerdeyê be?” got “Erê”. 

 

Ji bo pirsa “Ji bo parastin û pêxşistina zimanê dayikê, pêşniyara we ya ewil çi ye?” jî ji sedî 51,9’ê beşdarna got “Divê ji bo perwerdeya bi zimanê dayikê derfet bên dayin”, ji sedî 16,6'an got “Naskirina fermî/statu/qanûnî ya zimanê dayikê”. 

 

MA / Mujdat Can