HABER MERKEZİ – İran’da halk sandıklara gitmediği için oy kullanma işlemi saat 24:00'a kadar uzatıldı. İçişleri Bakanlığı'nın üst üste telefonlara gönderdiği 'sandıklara gidin' mesajı da fayda etmedi. Halkın sokakta haykırdığı 'Reformistler, muhafazakarlar artık bu hikaye bitti' sloganı seçimde karşılık buldu. Reformist kanadın başı olan eski Cumhurbaşkanı Muhammed Xatemi'nin de oy kullanmadığı iddia edildi. 

 

Yaklaşık 61 milyon seçmenin bulunduğu İran’da halkın önüne dört yıl boyunca çalışacak 290 parlamento üyesini tek turda seçmek için sandıklar konuldu. Ayrıca seçmenler dini lideri atamaktan ve görevden almaktan sorumlu olan Uzmanlar Parlamentosu'nun 88 üyesinin de 8 yıllığına seçilmesi için oy kullandı. Günler öncesinden boykot çağrılarının yapıldığı ve bu çağrılara çocukları idam edilen ailelerin, yine Nobel Barış Ödülü sahibi İranlı tutsak aktivist Nergis Muhammedi'nin de çağrılarının da eklendiği İran'da halk mevcut rejimi protesto etmek amacıyla sandıklara gitmedi. 

 

Bir önceki seçimde katılımın yüzde 42 olduğu ülkede, 1 Mart'ta yapılan seçimlerde katılımın daha da düştüğü belirtiliyor. İran rejiminin bütün çabalarına rağmen, gün içerisinde resmi kanallardan yurttaşların telefonlarına üst üste gönderilen mesajlara ve oy verme işleminin gece yarısı saat 24:00'e kadar uzatılmasına rağmen, rejimin amacına ulaşamadığı belirtiliyor. 

 

'GAZETECİLER ENGELLENDİ'

 

Seçimleri takip etmek isteyen gazetecilerin önce valiliklerden akredite olmalarının istenmesi, akredite olup gerekli izin belgesini alan gazetecilerin dahi engellendiğini bildiren ülkedeki gazeteciler, seçime ilginin çok düşük olduğunu ve bunun gizlenmek istendiğini aktardı. Nedenini sorduğumuz gazeteciler, "Çünkü günün sonunda sandıktan çıkan oyları kimse bilsin istenmiyor. Masa başında belirlenen oranlarla halkı yanıltmak istiyorlar" yanıtını verdi. 

 

Ülkedeki seçimleri takip eden ve güvenlik nedeniyle ismini yayınlayamadığımız bir akademisyen, seçime katılımın yüksek olduğunu göstermek için rejimin türlü türlü oyunlara başvurduğunu ancak buna rağmen başarılı olamadığını, bundan sonrası için de oranların kağıt üzerinden gösterilmesinin beklendiğini ifade etti. 

 

'REJİM HER YOLA BAŞVURDU'

 

Akademisyen, "Gazetecilerin seçim bölgelerinde sandıklardan görüntü alması engellendi. Birçok yerde neredeyse sandığa giden tek kişi bile yoktu. Örneğin İran'ın Batı Azerbaycan eyaletine bağlı Urmiye kentinde rejim yanlıları telefon rehberlerinde bulunan soydaşlarına gönderdikleri mesajlarla katılımı sağlamaya çalıştılar. Bir mesajda şöyle deniliyordu: 'Urmiye'nin onurlu halkı, Türk Şii bölgelerin seçim sandıklarının durumu hiç iyi değil. Kendi kentin ve kendi çocuğunun geleceği için herkesi oy vermeye teşvik edin. Bu mesajı 50 Türk'e gönderin'. Buna benzer mesajlar muhtemelen her eyalette yurttaşlara gönderilmiş. Yine İçişleri Bakanlığı gün içerisinde iki defa kentteki tüm yurttaşların telefonlarına seçime katılmaları çağrısında bulundu. Buna rağmen halk gerekli ilgiyi göstermeyince oy kullanma işlemi saat 24:00'e çekildi. Komiktir ilgi olmamasına rağmen bunu resmi haber kanallarında 'yoğun ilgi nedeniyle' diye duyurdular."

 

'HİKAYE BİTTİ'

 

Her gün idamların olduğu, sadece son bir yılda Mahsa Jîna Emini'nin öldürülmesinden sonra meydana gelen protestolarda yüzlerce insanın sokaklarda öldürüldüğü, binlercesinin tutuklandığı bir ülkede insanların seçimle bir değişimin yaşanmayacağı noktasında buluştuğunu belirten Akademisyen, "Son birkaç seçimdir aslında Usulgeran’ın (Reisi ve Humeyni – katı İslami kanat) imdadına İslahtalep (Xatemi – reformist kanat) kanat koşuyordu. Her sıkıştıklarında, insanlar her seçimi boykot etmek istediklerinde, reformist kanat 'bir şeyler değişecek' gibi sözlerle insanları ikna etmeye sandığa götürmeye çabalıyorlardı. Ama halk Aralık 2019'da bir günde 1500 kişinin öldürüldüğü olaylardan sonra bir slogan etrafında birleşmeye başladı. Slogan şöyleydi: (اصلاح طلب اصولگرا، دیگه تمومه ماجرا) Islahtalep usulgera digeh temume macera. Yani 'Reformistler, muhafazakarlar artık bu hikaye bitti, sonu geldi. Bunun sonucunda halkın reformistlere de inancı kalmadı. Bu reformistlerin de bu seçimde seçimlere katılım çağrılarının önüne geçti. Hatta bu reformist kanadın başı olan eski Cumhurbaşkanı Muhammed Xatemi'nin bile sandığa gitmediği iddiaları var ve bu iddialar birinci elden hala yalanlanmış değil."

 

 

YÜZDE 70'LERDEN YÜZDE 8'E

 

İran'da "reformcu kanat" olarak ifade edilen ve öncülüğünü Muhammed Xatemi'nin yaptığı siyasi hareket, ülkedeki müesses nizamın savunucuları olarak bilinen muhafazakarların karşısında daha fazla demokrasi, özgürlük, sosyal haklar ve dünya ile diyalog söylemleriyle öne çıkmış, 1997 seçimlerinde hiç şansı yokken yüzde 70'in üzerinde oy alarak tarihi bir başarıya imza atmıştı. Xatemi 2001'de tekrar girdiği Cumhurbaşkanlığı seçimlerini daha yüksek bir oyla kazanmış ve ikinci döneminde müesses rejim ile sorunlar yaşamaya başlamıştı. Ülkedeki ciddi reformlara imza attığı için halktan yoğun destek alan Xatemi, daha sonraki yıllarda muhafazakarların imdadına yetişen bir pozisyona çekildiği için ve özellikle 2019'da ülkede meydana gelen katliamın ardından halka sırtını döndüğü için oy oranları gitgide düşmeye başladı. 2021 seçimlerinde reformistlerin oy oranı yüzde 8'e düştü. Halk katliam sonrası sokaklarda haykırdığı "Islahtalep usulgera digeh temume macera". Yani 'Reformistler, muhafazakarlar artık bu hikaye bitti' sloganın gereğini yerine getirmiş reformistlere de unutamayacakları bir ders vermişti. 

 

Halkın bu kararı ve Jina Emini'nin ölümünden sonra da bu sloganın yeniden vücut bulması, reformistlerin dün ülkede gerçekleşen seçime da katılmalarını ve hatta seçimi boykot çağrılarına uymak zorunda kalmalarını sağladı. 

 

CEZAEVİNDEN SANDIĞA GİTMEYİN ÇAĞRISI

 

Görüşüne başvurduğumuz akademisyen bu durum için şöyle dedi: "Halkın sokaktaki kararlılığı burada birçok dengeyi değiştirdi. Düşünün seçime bir ay kala, insanlar devletin televizyonlarında yayınlanan canlı yayınlarda dahi sözlerini sakınmadılar. Üstelik mevcut yasalara göre bazı eleştirilerin sonu cezaevi olmasına rağmen bu eleştirileri yapmaktan geri durmadılar. Bunlar arasında daha önce yaptıkları eleştiriler nedeniyle yolu cezaevine düşmüş siyasetçiler de vardı. Örneğin 1989 ila 1997 yılları arasında cumhurbaşkanlığı yapmış ve ömrünün sonunda devlet tarafından dışlanmış olan Haşimi Rafsancani'nin oğlu Mehdi Haşemi Rafsancani, 'siz diyorsunuz ki sandığa gidin oylarınızı kullanın. Ama benim kız kardeşim şimdi cezaevinde ve kendisi oy kullanmayın demiş. Ben de oy kullanmıyorum siz de oy kullanmayın' diye halka açık çağrıda bulundu. Tabii bunu devlet televizyonunda söyledi ve canlı yayın olduğu için müdahalede bulunamadılar. Evet, eski Cumhurbaşkanı Rafsancani'nin kızı Faize Haşimi, devleti sert eleştirdiği için şu an cezaevinde. Yani halkın kararlılığı siyasetçilerin de daha net tavır takınmalarını sağlamış oldu. İşte bu nedenle düşünün reformist kanat bu seçimlere katılmadı. Ve bu reformist kanadın öncüsü Muhammed Xatemi'nin de boykot kararına uyarak seçime gitmediği söyleniyor."

 

MUHAMMED XATEMİ OY KULLANNDI MI?

 

Muhammed Xatemi'nin oy kullanıp kullanmadığı ülkede yayın yapan haber sitelerinin önemli gündemleri arasında yer aldı. Bazı haber ajansları Xatemi'nin saat 22:51'e kadar oy kullanmadığını duyururken, bazı ajanslar da Hatemi'nin bu saatten sonra oy kullandığını servis etti. 

 

Xeberonline'nin haberine göre, İslam Konseyi'nin eski üyelerinden Mahmud Sadeqi, sanal medya hesabından "Seyyid Muhammed Xatemi'nin geçen yıl yaptığı 15 maddelik açıklaması doğrultusunda 12'nci parlamento seçimlerinde oy kullanmaması, Reformistler için büyük değişikliklerin kaynağı" mesajı paylaştı. Aynı ajans, bazı haber kanallarının reform hükümetinin başkanı Muhammed Xatemi'nin ilk kez seçimlere katılmadığını iddia ettiğini yazdı. Muhammed Xatemi'ye yakın bir isim de, Xeberonline ile yaptığı görüşmede bu haberi ne doğruladı ne de yalanladı, "haberi ben de okudum" demekle yetindi. 

 

'TEKRAR EDİYORUM ARTIK İŞE YARAMIYOR'

 

Muhammed Hatemi'nin oy kullanıp kullanmamasının çok önemli olduğunu belirten akademisyen, "Hatemi İran'ın reformist kesimin başkanı sayılıyor. Eski Cumhurbaşkanıydı kendisi ve onun katıldığı seçimlerde katılım oranı çok yüksekti. 2016 seçimlerinde Hasan Ruhani'ye oy vermeleri için halka 'seçimlere katılın tekrar ediyorum' diye seslenince bu 'tekrar mikonem-tekrar ediyorum' bir siyasi kampanyaya dönüştü. Ruhani ikinci seçimde İbrahimi Reisi ile yarıştı. O seçimde de Muhammed Xatemi 'tekrar ediyorum bir daha oy verin' dedi. İnsanlar buna yine uydu, oy oranı yüksekti. Ama 2019'daki katliamdan sonra artık bu slogan hükmünü yitirdi. Nitekim 2021'de reformistlerin oyları dibe vurdu. Ve gelinen aşamada kendileri de seçimi boykot noktasına geldiler." 

 

HÊVÎ RENC SEQİZ HALKIN HER İKİ KANADA GÜVENMEDİĞİNİ SÖYLEMİŞTİ

 

Jina Emini'nin öldürülmesinden sonra gittiğim İran'ın Seqiz kentinde görüştüğüm Hêvî Renc Seqiz'in şu sözleri, bu seçimle birlikte onaylanmış oldu: "İnsanlar aslında ne İslahtaleb’in (Xatemi – reformist kanat) ne de Usulgeran’ın (Reisi ve Humeyni – katı İslami kanat) çözüm olmadığını kavramaya başladı. Yani bu her iki kanat arasında zaman zaman çelişkiler doğuyor. Aslında her iki kanat da var olan rejimi sürdürmek istiyor. Ama Usulgeran kanadı Cumhurbaşkanlığı kazandığında İslahtaleb kanadın aleyhine kimi kanun değişiklikleri yapıyordu, İslahtaleb kanat Cumhurbaşkanlığı koltuğunda oturduğunda Usulgeran kanat aleyhine değişiklikler yapıyordu. Ve bu aralarındaki çelişkilerin artmasına neden oldu. Her iki kanat, yönetimi ele geçirmeye çalışırken arada ezilenler de, yananlar da halklar oldu. Bu itirazlar gittikçe güçlendi ancak nasıl sokağa taşacağının yolu yoktu. Jîna’nın öldürülmesi ve Kürt halkının sokaklara dökülmesi diğer İran halkları için de yol gösterdi ve halklar ‘Jin Jiyan Azadî’ sloganı etrafında bir oldu.”

 

 

Haberi yayına hazırlayınca İran'ın haber ajansı İRNA, 1 Mart'ta ülkede yapılan seçimlere katılımın yüzde 41 olduğunu geçti. Ancak görüştüğüm akademisyen ve gazeteciler, katılım oranının yüzde 30'u zor bulduğunu bunun da devlet, ordu, Besic gibi kurumların üyeleri ve bunların ailelerinden oluştuğunu söylüyor.

 

MA / Abdurrahman GÖK