AMED - Namzetê Parlamenteriyê yê Partiya Çepên Kesk Mehmet Emîn Aktar ê xwe amade dike bîra salên 1990’an bibe Meclisê wiha got: “Heta ku em hêrsa gel nîşan bidin, pêkane ku mîna 7’ê hezîranê encamekê bi dest bixin.”
Serokê Baroya Amedê yê Berê Mehmet Emîn Aktar ku Emîn Abê yê parêzeran û nûçegihanên edliyeyê ye û hem şahidê têkoşîna mafên mirovan, siyaset û hiqûqê ku têkoşîna nasnameya kurd di nav de ye hem jî di vê têkoşînê de hatiye darizandin xwe amade dike ku biçe Meclisê. Aktar ê ji bajarê jê dayik bûyî ji Partiya Çepên Kesk bûye namzet, di sala 1986’an de ji Fakulteya Hiqûqê ya Zanîngeha Stenbolê mezûn bû. Di navbera salên 1990’an û 1992’yan de di lijneya rêveberiya Şaxa ÎHD’a Amedê de xebitî. Di navbera salên 1992 û 2001’an de endamtiya lijneya rêveberiya Baroya Amedê kir û di navbera salên 2008 û 2012’yan de Serokatiya Baroya Amedê kir. Di saziyên sivîl ên civakî yên weke Weqfa Mezopotamyayê û Enstituya Lêkolînên Civakî û Sîyasal a Amedê (DÎSA) de jî cih girt.
BÎRA SERDEMEKÊ
Aktar ku hem ji ber di serdema kiryarên nediyar de parêzer bû hem jî ji ber endamê Partiya Demokrasî (DEP) ku gelek endamên wê hatin qetilkirin û demekê rêveberê Komeleya Mafên Mirovan bû yek ji kesên girîng ê siyaseta kurd ku rêya wî kete ser cînayetên kiryarên nediyar ên JÎTEM’ê û bûyerên girîng ên serdemê du caran ji mirinê vegeriya. Aktar, di kêliya dawî de ji fermana înfazê ya yek ji endamên JÎTEM’ê Fermandarê Cendermeyan ê Amedê Îsmet Yedîyildiz ku di sala 1991’an de li navçeya Pasûra Amedê fermana înfaza Mehmet Nesîp Altin, Neytûllah Tekîn, Hayrettîn Demîrtûyî, Felemez Bûlût, Omer Ozturk, Alî Mîltaş û Şahîn Tekîn û di sala 1992’yan de li navçeya Stewra Mêrdînê înfaza 5 gundiyan û 33 gerilayan da xelas bû.
Aktar ê piştî kuştina gundiyan ji bo bûyerê lêkolîn bike çû herêmê, leşkeran binçavkirin. Li ser agahdarkirinê Yedîyildiz fermana ku “wî bikujin” da. Lê di demekî kurt de parlamenterekî ingilîz û parlamenterê serdemê Orhan Dogan û Leyla Zana ku ne di hesabê de bûn hatin cihê bûyerê û Aktar ji kuştinê di kêliya dawî de xelas bû. Di dema kurdî qedexe bû, şahidiniya axaftina kurdî ya Serokê HEP’ê yê Amedê Vedat Aydin ê ji aliyê JÎTEM’ê ve hate îşkencekirin û qetilkirin ya di Lijneya Giştî ya ÎHD’ê de, kuştina hevalê xwe yê zarokatiyê, şewitandina bi hezaran gundan, cînayetên kiryarên nediyar û operasyonên di bin navê “KCK” de hatin bi rêvebirin kir.
‘HÊVIYAN ANÎ HETA ÎRO’
Aktar xwe amade dike ku bîra bi gotina “Dema ez li paş xwe dinêrim dibêjim bîra min jê çûbûya baştir bû” penase dike bibe Meclisê. Aktar, ê ev pêvajo weke “pêvajoyên zor” penase kirin wiha got: “Dibe ku tişta herî bi pirsgirêk şahidînî ye. Dema ez li paş xwe dinêrim weke ku hezar salan jiya me hîs dikim. Di salên 1990’an de bi zexteke zêde re hêviyeke zêde jî hebû. Wan hêviyan jî ez anîm heta vê derê. Ji şewitandina hezar gundan bigire, heta cînayetên kiryarên nediyar, ji girtina bi sedan mirovan bigire heta gef xwarinê pêvajoyeke zehmet e. Dema ez paşve dinêrim dibêjim bîra min jê çûbûya baştir bû, ji ber min gelek dostên xwe winda kirin, cenaze teşhîs kirin, tev li cenazeyan bûm. Dema min lê dinêrî difikirîm ku jiyan ji bo yên çûyî zehmet e an yên dijîn teqez jiyan ji bo yên dijîn zehmet e. Ev zehmetî heviya ku kesên çûyî afirandî, bi jiyandina nirxan bi hêz dike.”
EW AXAFTIN BI HEV RE KIRIN
Aktar ê ku şahidî ji axaftina Vedat Aydin a bi kurdî ya li Lijneya Giştî ya ÎHD'ê kir ku di rakirina rêziknameya hiqûqê de amûra astengkirina axaftina zimanên ji bilî Tirkî ya hejmara 2932'an ku di dema 12'ê Îlonê de qedexeya li ser Kurdî anî bi bandor bû wiha got: “Di sala 1990'î de dema em diçûn Lijneya Giştî ya ÎHD’ê me biryar da ku yek ji me bi kurdî biaxive. Kekê Vedat (Aydin) got, ‘ez ê bi kurdî biaxivim.’ Em çûn Enqereyê, me dizanîbû ku kekê Vedat wê bi Kurdî biaxive, lê me li kesî belav nekir. Sedem jî ew bû ku heta axaftina bi kurdî neyê kirin me nexwest kes bê binçavkirin. Dema kekê Vedat dest bi axaftinê kir Serokê Dîvanê Halît Çelenk bû. Mudaxeleyên wekî 'Vedat bey, bi tirkî biaxive ku em jî fêm bikin' kir. Kekê Vedat got ‘Zimanê min qedexe ye, ez vê rewşê protesto dikim, eger kesek fêm neke, piraniya hevalên min bi kurdî dizanin, dikarin tercume bikin.’ Pişt re kekê Vedat axaftina xwe domand. Dema em ji salonê derketin, bi wî re hevalê me yê li gel wî karê tercûmaniyê dikir hat binçavkirin. Serokê Giştî yê Partiya Kedê ya Gel (HEP) Mustafa Ozer ku wê demê rewş protesto dikir jî hat binçavkirin û piştre hat girtin. Di danişînê de axaftina bi kurdî dewam kir, dadgeh neçar ma ku ji bo îfadeyê bigire û parastinê tespît bike wan berde. Ji ber ku vê rewşê bandoreke gelekî erênî li raya giştî kir û piştî çend mehan di Nîsana sala 1991’yan de qanûn (qanûna qedexekirina zimanê Kurdî) betal kir. Çalakiya kekê Vedat, atmosfera ku afirand û helwesta wî jî di betalkirina qanûnê de gelekî bi bandor bû.”
‘NIRXÊN HATINE AFITIANDIN HÊZÊ DIDIN ME’
Aktar, anî ziman ku beriya Aydin ji aliyê JÎTEM’ê ve bê revandin, îşkencekirin û kuştin bi wî re hevdîtin kiriye û da zanîn ku ji ber îşkenceyê nexwestin malbat cenaze teşhîs bike û wan cenazeyê Aydin ê îşkencekirî teşhîs kirine. Aktar, anî ziman ku ji anonsa bêtêl a li odeya dozger bihîst ku cenazeyê hevalê wî yê zaroktiyê Şerîf Avşar ê di sala 1994’an de ji aliyê JÎTEM’ê ve hatibû revandin hatiye dîtin û wiha berdewam kir: “Hûn vê ji bêtêlê dibîhizin û hevalê we yê zarokatiyê ye. 15 roj in winda ye û hatiye revandin. Kêliyeke tirsnak bû. Lê li aliyekî jî têkoşîneke hevalên we heye û di vê oxirê de can daye. Divê mirov ji bîranîna wan re rêzê bigire. Nirxên ku wan afirandine hêzê dide me.”
Aktar, got ku “Dema hûn li Kurdistanê bijîn, li ser navê kurdan daxwaza maf bikin, îtîrazî pergala dewletê ya Komara Tirkiyeyê bikin, cezakirin bivênevê dibe” û ev tişt gotin: “Yekî ku şahidiniya vê tiştê kirî, elbet dizanim îtîraza li dijî vê wê bê cezakirin. Kes ji me bi razandinê nikare ji nifşên bên re, ji zarokên me re pêşerojeke demokratîk, azadtir bihêle. Jiyana derveyî welat qet nebû meseleyeke ku tercîh bikim. Ez ji bilî axa xwe nefikirîm ku li cihekî din bijîm. Min cezayek girt ez naçim çu cihan. Têkoşîna me ya esas guhertineke nû veguhertineke nû ye… Kes ji bo daxwazeke maf pêş dixe bila neyê cezakirin. Ji bo ev pergal were guhertin em têkoşînekê didin. Em ji bo neyên cezakirin, nekevin girtîgehê li derveyî welat, li sirgunê nejîn em ê vê têkoşînê bidomînin.”
‘JI BÎREK ÇÊBIBE LI VIR IM’
Aktar, bi lêv kir ku piştî Partiya Demokrasiyê di tu partiyên siyasî de cih negirt û tercîhkir k udi rêxistinên sivîl ên civakî de cih bigire û ji bo ketina wî ya siyasetê jî wiha got: “Her tim di siyaseta legal de bi girtina partiyan, sirgunan, girtinan û hwd. pêşiya gelê kurd hate girtin û ji bo bîra siyasî çêbibe pêşiya wê hate girtin. Têkildarî van pêvajoyan jî min bawer kir ku ez tevkariyê bikim, ji ber wê ez li vir im.”
Aktar, anî ziman ku her cihê ku diçê ji ber nasnameya xwe ya saziyên sivîl hem parazvaniya mafên mirovan û hem jî ji ber pîşeya parêzeriyê rastî kesên nas tê û xwe din av namzetên parlamenteriyê yên Amedê de kesê herî bişens penase dike. Aktar, axaftina xwe wiha domand: “Di nav lîsteya Amedê de yê herî bişens ez im her cihê ku ez diçimê kesekî bi nas heye. Ji min re dibin alîkar û di heman demê de barekê jî li min bar dikin ji ber ku mirov bawerî te dikin û ev jî hesteke berpirsyariyê diafirîne. Dibêjin hûn ê bi vê baweriyê me temsîl bikin û barê me jî giran dibe.”
‘PÊKANE KU 7’Ê HEZÎRANÊ JI NÛ VE PÊK BÎNIN’
Aktar, diyar kir ku bi pêla zextan û êrişan a piştî sala 2016’an hate destpêkirin tayînên qeyûman, girtin û rejîma yek zilamî hate bêdengkirin û wiha got: “Lê me dît ku qasî em di qadê de bixebitin, temasê bikin, hêrsa mirovan nîşan bidin dikarin wê ev di sindoqê de were nîşandan. Ez difikirim ku pêkane ku encameke weke 7’ê Hezîranê pêk were.”
'DIVÊ EWLEKARÎ Û PERWERDE JI HERÊMÎ RE BÊ HIŞTIN'
Aktar, destnîşan kir ku divê ji navê jîngehan heta perwerdehiya bi zimanê dayikê ji bo astengiyên li pêş kurdî bên rakirin, têkoşîna hiqûqê bê dayîn û axaftina xwe bi van gotinan bi dawî kir: “Heke di vê serdemê de makeqanûneke nû bê çêkirin û pergaleke hiqûqî pêk were, di nav vê pergala hiqûqî de divê mafê perwerdehiya bi zimanê dayikê ya herkesê bê naskirin. Êdî cihan herêmî dibe di cîhaneke ku herêmî dibe de ne pêkane ku her tiştî ji navendê bi rêve bibî. Di pirsgirêka çareserkirina kurd de jî li ser navê xizmetê jî divê hêzê bidin herêmê. Êdî ji vê re xweserî were gotin an tiştekî din… lê divê ji rêveberiyên şaredariyan û meclisên bajaran re rayeyeke zêde were dayîn. Dema ku hûn ji qada perwerdehiyê derkevin, rêveberiya herêmî wê çawa were perwerdekirin, çawa were kirin, ziman wê çawa zindî were hiştin wê weke vîna gelê hilbijartî biryar were girtin. Di vî warî de jî ez van xebatan zêde difikirim. Di mijara ziman de, ez difikirim ku dê rast be ku hevalên ne kurd ên di koma Meclisê de hînî kurdî bibin û di çarçoveya dilxwaziya fêrbûna kurdî de hişyariyê bilind bikin û bi dengdêrên xwe re bi kurdî têkiliyê deynin.”