Kürt kültürünün en önemli geleneklerinden biri olan dengbêjlik, Kürtlerin tarihi destanlarını geçmişten bugüne taşıyor. Bu destanlar dengbêjlerin kılamlarıyla dilden dile ve kulaktan kulağa yayılıyor. Bu kültürün günümüze taşıdığı destanların kaybolmaması için bunları kayıt altına alan Yazar Ronî War, bu eserleri yıllardır kitaplaştırıyor. 

 

War, dengbêjliğe sahip çıkmanın aynı zamanda Kürdün varlığına, diline, kültürüne, yaşamına ve inançlarına sahip çıkmak anlamını taşıdığını söylüyor.  

 

'DAHA FAZLA ÜZERİNE EĞİLMELİYİZ'

 

Dengbêjlerin kılamlarında ve anlattıkları destanlarda Kürtlerin tarihinin yanı sıra halkın gelenekleri ve kültürünün izlerinin de olduğunu dile getiren War, bu yüzden bu kültürün önemli olduğunu belirterek, "Bu sebeple bile olsa Kürtler daha fazla dengbêjlik üzerine yoğunlaşmalı ve üzerine eğilmelidir” dedi.

 

Dengbêjlerin kılamlarının her birinin bir hikaye olduğunu ve aynı zamanda müzikal bir eser de olduğuna dikkat çeken War, müzisyenlerin de bu sese kulak vermesini isteyerek, Kürt müziğinin temel  makamlarının burada gizli olduğunu söyledi. 

 

'DENGEBEJLİK KÜRDÜN TARİHİDİR'

 

Bu kültürün Kürt halkının belleği niteliğinde olduğunu ve dilin yasaklandığı her alanda kilamlarla dilini yaşattığını belirten War, “Kürde dair her ne varsa dengbêjler üzerinden söylenmiş. Başkaldırı destanları, aşklar, kavgalar hep kilamlarla aktarılmış bugüne kadar. Bu yüzden bu kılamlar Kürdün tarihidir de. Tarih içinde saklıdır. Bu yüzden de kıymeti bilinmelidir hem dengbêjlerin hem de kılamların” diye ifade etti. 

 

'SES BİR YERDEN SONRA KAYBOLUYOR'

 

Dengbêjliğin aynı zamanda Kürtlerin sözlü edebiyatı olduğunu söyleyen War şöyle devam etti: "Dengbêjlerin diline baktığın zaman temiz bir dil görüyorsunuz ve bu dil yüzyıllar boyunca kullanılmış. Çok güzel bir dil olduğu için ben dengbêji dinlemeyi çok severdim. Dengbêjlerin söylediği ezgileri, hikayeleri bende gücüm yettiği kadar kalemimle aktarmaya çalıştım. Onları yazılı hale dönüştürmek istedim. Çünkü ses bir yerden sonra kayboluyor. Ses kalmıyor ama sen onu yazılıya çevirdiğinde o kalıyor. Yarın bizden sonraki nesil bu bizim dengbejlerin söylemlerinden derlediğimiz roman ve kitaplardan daha güzel romanlar yazabilirler. Onun için yazmaya çalışıyorum." 

 

'GELECEK NESİLLER İÇİN YAZIYORUM'

 

Çocukluktan beri dengbêjler arasında büyüdüğünü ve küçük yaşlarda onları dinlemeye başladığını anlatan War, bu yüzden onların seslerini, kılamlarını ve destanlarını yazılı hale çevirirken zorlanmadığını belirtti. 

 

Her kılama dair kayda ulaşmanın zor olduğunu dile getiren War, bazen de kasetlere kaydedilen seslerin zamanla silinmiş olduğunu ve bunun kendisini yorduğunu aktardı. Her şeye rağmen kılamları derlemeyi sevdiğini ve böylelikle işe yaradığını hissettiğini söyleyen War, belki bugün yaptıklarının kıymetinin bilinmeyeceğini ancak gelecek nesillerin bu çalışmalardan yararlanacağını ifade etti. 

 

'DAHA FAZLA İLGİ OLMASINI İSTİYORUM'

 

Liseden bu yana dengbêj hikayelerini, kılamlarını ve destanlarını toplamaya başladığını aktaran War, önceleri sadece akademik çalışmalar yürütenlerin bu tarz işlerle ilgilendiğini belirterek, “Ben de bu dengbêj hikayelerini daha büyük bir kesime ulaştırmak istiyordum. Bu yüzden onları yazılı hale getirmeyi düşündüm” diye ifade etti.  

 

İLGİ DAHA ÇOK YAZMAYA TEŞVİK EDİYOR

 

Okuyucunun destanların yazılı hale gelmesine büyük bir ilgi gösterdiğini belirten War, bu tarz destanları kaleme aldığı kitaplarda baskı yenilediklerini ve ilginin de kendisini daha fazla yazmaya teşvik ettiğini söyledi.  

 

'DAHA FAZLA SAHİP ÇIKMALIYIZ'

 

Kürtçe yazdığı destan kitaplarının arkadaşları tarafından Türkçe'ye çevrildiğini de anlatan War, ancak çevirilerde orijinal dildeki tadın alınmadığını, Kürtçe değimlerin çevirilince anlam kaybettiğini söyledi.

War, son olarak herkesi dengbêjlik kültürüne sahip çıkmaya çağırdı. 

 

RONİ WAR KİMDİR?

 

Ronî War 1969 yılında Mardin’in Derik ilçesinde doğdu. İşçi sendikalarında yöneticilik yapan War, Azadiya Welat, Nûdem, Kevan, Nûbihar, Kulîlka Ciwan, War, Dergûş, Tîroj, Kovara W, Ajda, Notos, Hayal gibi dergi ve gazetelerde yazı, öyküleri ve çevirileri yayımlandı. War, Diyarbakır Kürt Yazarlar Derneğinin yönetiminde yer almıştı. 

 

War’ın yayımlanan eserlerinin isimleri şöyle: “Bê Lome Be, Jiyan Jê Difûriya, Hemû Çîrok in, Gurzek Çîrok, Kevnedostê min gumgumok, Kuçeçîrok, Kuyudaki Taş, Feqiyê Teyran, Mem û Zîn ,Siyabend û Xecê , Tehar û Ziharê , Behlulê Dîwane, Deftera Wenda, Mele Nisredîn, Şahmaran , Şahê Dengbêjan Evdalê Zeynikê, Dewrêşê Evdî û Edûlê , Hespê Qemer.”

 

MA / Berivan Altan – Hamdullah Kesen