Tevgerên ekolojiyê ku li Cûdî lêkolîn kirin: Li vir qirkirina çand, dîrok û xwezayê heye 

2023-08-07 09:01:17


	ŞIRNEX - Tevgerên ekolojiyê yên ku li herêma Çiyayê Cûdî ku tê talankirin lêkolîn kirin wiha gotin: "Em li dijî qirkirina xwezaya Kurdistanê bêdeng man. Li vir ne tenê qirkirina xwezayê, qirkirina çand û dîrokê jî heye. Divê ku em êdî bibin dengê Cûdî." 

	 

	Li herêmên Besta, Cudî, Gabar û Çilênimêja yê girêdayî Şirnexê birîna daran, şewata daristanan, lêgerîna madenan û qirêjkirina çavkaniyên avê, qirkirina xwezayê ya ku bi destê cerdevanan û kesên nêzî dewletê ve hatiye destpêkirin didome. Li herêmê heta niha bi hezaran dar bi ser navê "ewlehiyê" hatin birîn. Darên ku kirine mijara bazirganiyê jî ji derveyî bajêr tên firotin. Li hemberî qirkirina xwezaya herêmê ya ku sê sal in berdewam dike, bêdengî jî didome. Şandeya ku ji Tevgera Ekolojiyê ya Mezopotamyayê (MEH), Komeleya Ekolojiyê ya Amedê, Komeleya Tevgera Ekolojiyê ya Mêrdînê, Komîsyona Ekolojiyê ya Komeleya Hiqûqnasên Ji bo Azadiyê (OHD), Komeleya Mafên Mirovan (ÎHD), Meclisa Ekolojiyê ya Partiya Demokratîk a Gelan (HDP), Komeleya Hawîrdorê ya Wanê - Yekitiya Ekolojiyê (Wan ÇEVDER), Koalîsyona Edaletê ya Avhewayê, Ekolojî Polîtîk û Platforma Ekolojiyê ya Şirnexê pêk dihat hatin herêmê lêkolîn kirin. Hevşaredara Silopiyayê Adalet Fîdan jî bi şandeyê re bû. 

	 

	Şandeyê ewilî li gundê Dêrgê yê li qûntara Çiyayê Cûdî ye û bi zextên dewletê di salên 1990'î de hate valakirin lêkolîn kir. Şandeya ku xwest li gundên Gera Mihêtê û Sorbitmê yên ji aliyê leşkeran ve hate şewitandin lêkolînan bike bi hinceta "operasyonê" ji aliyê leşkeran ve hate astengkirin. 

	 

	Ekololjîstên ku li gundên qûntara Çiyayê Cûdî lêkolîn kirin, çavderiyên xwe bi Ajansa Mezopotamya (MA) re vegotin.

	 

	'ME DÎMENÊ BÊMIROVKIRINA HERÊMÊ DÎT'

	 

	Ji Komîsyona Ekolojiyê ya Partiya Demokratîk a Gelan (HDP) Menekşe Kizildere diyar kir ku li herêmê wêrankirina xwezayê di rêjeya herî mezin de pêk tê û wiha axivî: "Me weke HDP'ê par li gel Tevgera Ekolojîstan a Mezopotamyayê ber bi Cudî ve meşek li dar xist. Lê belê li gel vê meşê çu pêşketin çênebûn û me tu agahî nestandin. Îsal dema ku şewatên daristanan dest pê kirin tevî îxbara şeniyên gundan û pirsîna parlementerên me ya ji Wezarata Çandinî û Daristaniyê re jî wezaretê agahî neda û îdia kir ku ev ne rast e. Lê belê li gel dîmenên ku hatine weşandin û nûçeyên hatine derbas kirin ev rewş hate piştrastkirin. Me jî weke şandeyên ji rêxistinên sivîl ên civakî, parêzeran û ekolojîstan ji bo ji nêz ve bibînin berê xwe dan herêmê û hatine vê derê lêkolîn kirin. Niha ev tabloya ku em dibînin xeternake. Hem bi dar birînê re û hem jî bi şewatan re hebûna daristanan a li Cudî bi rêjeyeke mezin kêm bûye. Tişta herî xerab ne tenê dar birîne her wiha li vê herêmê her qadeke daristanî ji madenê re tê vekirin. Ev jî di hişê mirovî de pêşiya pirsan vedike. Em jî ji bo vê bikin rapor li vir in. Bêgûman tê xwestin ku li vir qadên madenê bên vekirin. Ev dar birîn û şewat jî bi vî rengî derdikevin. Çimkî heke ku şîrketên madenan bên vê derê em ê êdî nikaribin behsa daristanên Cudî bikin. Dema ku em hatin vê derê me dît ku çawa şeniyên herêmê di ketina gundên xwe de tên astengkirin. Ev jî dîmenê bêmirovkirinê ye. Dema ku mirov tê Cudî weke ku hûn dikevin qadeke metîngerî hîs dikin. Evqas qedexe, qirkirina xwezayê û tunekirina herêmê jî perçeyeke ji şerê taybete. Em ê şeniyên herêmê tenê nehêlin. Divê ku herkes Cudî biparêze."

	 

	'EM LI HEMBERÎ QIRKIRINA XWEZAYA KURDISTANÊ BÊDENG MAN'

	 

	Ji Platforma Hawirdorê ya Bakirtepe û Ekolojî Polîtîkayê Sebahat Yaraşir, bal kişand ser bêdengiya ekolojîstan a li dijî qirkirina xwezaya Kurdistanê û da zanîn ku helwesta ekolojîstan a li dijî xwezaya kurd ji polîtîkaya kurdan a dewletê çêdibe û çavderiyên xwe wiha parve kir: "Li Cûdî şewat hebû û kezeba me dişewitî, lê em li dijî vê şewatê bêdeng bûn û me tiştek jî nedikir û me ji dûr ve temaşe dikir. Piştre me dît ku xisar li vir çiqasî zêde ye. Armanca hatina me ya li vir jî ew e ku bibin dengê Cûdî. Belê, li vir qirkirineke xwezayî heye, bêmirovkirin heye. Ji xwe ji roja destpêkê heta niha heye. Li tevî vê tunekirina xwezayê heye. Mesele ne tenê birîna daran û tunekirina daristana ye,di heman demê tunekirina bi hezaran cureyên zindiyan ku li vir dijîn heye. 

	 

	'DIVÊ EM BIBIN DENGÊ CÛDÎ' 

	 

	Di hevdîtinên ku me bi şeniyên gundan re kirin min ji yekî ji wan re got, 'birîna daran an şewat bêtir zirarê dide xwezayê' her yek ji ya din bi êştir e. Dema ku dişewitîne rûbarka riwekî dişewite, zindî dişewitin. Gundî dibêjin, 'beriya ku ev şewat û dar birîne nebûn me serê çiya ji ber daran nedît' bi taybetî jî cihên ku kule û qereqol hatine avakirin dar bi giştî hatine birîn û tunekirin. Cihê ku qereqol lê nînin jî dar stûr û hêşînin. Ev jî yek ji polîtîkaya dewletê ya li dijî gelê kurd e. Wisa dixuye ku bi dar birînê dixwaze ku pêşiyê li madenên komirê vekin. Çimkî ji aliyê Silopiyayê ve bi temamî ji şîrketên madenan re hatiye vekirin. Yê ku wan daristanan dişewitînin dewlet bixwe û polîtîkayên wê ne. Em li hemberî qirkirina xwezaya Kurdistanê bêdeng man, lêbelê vî demî şûnde em ê xebatên xwe bidin dest pê kirin. Li ku dera cîhanê qirkirina xwezayê hebe divê ku em li wir dengê xwe derbixînin. Erê rast e Akbelen niha asta ku tê xwestin de ye lê Cudî ne wisa ye. Çima? Çimkî dema ku mijar dibe kurd, ekolojîparêz jî dibin aligerên dewletê. Li wir xwedî li xwezayê derdikevin lê xwedî li xwezaya Kurdistanê dernakevin. Divê ku em li xwezaya xwe xwedî derbikevin û bibin dengê Cudî." 

	 

	'LI VIR QIRKIRINA ÇAND, DÎROK Û JIYANA XWEZAYÊ HEYE'

	 

	Ji Komîsyona Ekolojiyê ya Şaxa Komeleya Hiqûqnasên ji bo Azadiyê (OHD) ya Enqereyê Hulya Yildirim jî bi lêv kir ku li Cûdî qirkirineke çar alî heye û ev tişt anî ziman: "Ne tenê li Cudî, niha li gelek deverên Tirkiyeyê em rastî qirkirineke xwezayê tên. Akbelen, Çiyayên Qazê, Dîkmece û îro jî em li Cûdî ne. Li derên din, em rûxandina ekolojîk a ji bo rantê dibînin. Lê em li vir nikarin bibêjin ku di ruxandina xwezayê de rant tenê heye. Di heman demê de amûra şer û amûrê bêmirovkirina ekolojiyê heye. Ev ne tenê li Cudî, li Dêrsîmê, gelek deverên din jî em bi salane ku rastî vê pêkanîna dewletê tên. Hatina me ya li vir jî ew e ku bi salane ev pirsgirêka ku heyî bikin rojev û herkesî ji vê pirsgirêkê agahdar bikin û çavderiyên xwe bikin rapor. Yekem armanc jî ew e ku dewlet dev ji van polîtîkayên xwe berde. Armanca hatina me ya li vir ji ber şewata ku derketî bû. Lê piştî ku em hatine vê derê me dît ku ne tenê şewat di heman demê de birîna daran jî heye. Li vir bi awayekî sîstematîk şewat tê derxistin û dar tên birîn. Me dît ku cihên ku qereqol lê nînin qadên kesk in. Ev ê jî nîşanî me da ku di vê meseleyê de ne tenê rant heye, qirkirina ekolojiya vir kirine amûrê şer. Bi awayekî topyekûn li dijî dîrok, çand û jiyana xwezayî êrîş heye. Her wiha bi sedemên 'herêma ewlehiyê, qadên qedexekirîne. Cudî tenê tê hiştin. Li Kurdistanê li gelek deveran em rastî vê pêkanînê tên. Ev polîtîkayên dewletê jî dibe sedem ku piştgiriya rêxistinên civakî û dengê civakê dernekeve. Li vir em bang li hemû ekolojîstan û rêxistinên sivîl ên civakî û demokratîk dikin ku bila li dijî tunekirina çand, dîrok û jiyana xwezaya li vir bêdeng nebin û vê qebûl nekin. Ji ber wê jî divê em piştgiriya xwe ya bi Cûdî re bidomînin." 

	 

	'JI GEL RE QEDEXE YE, JI SERMAYÊ RE VEKIRÎ YE'

	 

	Ji koalîsyona Edeleta Avhewayê Utku Şahîn jî, bal kişand qedexeyên li ser herêmên ku dar lê tên birîn û got: "Weke her welatên cîhanê li vê herêmê jî qirkirina xwezayê û şêweyên wêrankirinê hene. Di salên borî de jî li vê herêmê şewitandina daristanan û birîna daran hebû. Di hefteya borî de jî li vir şewat derket û me xwest ku bibin dengê şeniyên herêmê û li zindiyên daristanan xwedî derbikevi. Ew gundê ku em çûnê me lêkolîn kir gundekî ku li quntarê Çiyayê Cûdî bû. Di vî gundî de gelek darên fêkî û ajal hebûn. Me xwest cihê ku şewat lê derketiye ji nêz ve lêkolîn bikin lê destûr nedan me. Me nekarî tespîteke cih de bikin. Ji dûr ve me lêkolîn kir. Şeniyên herêmê xwestiye ku mudaxile bikin lê nehiştine. Ji gel re, xweparêzan re qedexe ye, lê belê ji şîrketan û sermayê re jî vekiriye."

	 

	MA / Zeynep Dûrgût - Mehmet Guleş