Tarih sayfalarından iki şarkı bir şiir 2021-05-20 11:39:45   HABER MERKEZİ - Yazar-araştırmacı Uğur Dursun Adsız, 1800’lü yıllardan bugüne bilinmeyen Mîr Bedirhan’ın Osmanlı’ya karşı direnişi ile Kürtçe Berîtî türünde seslendirilen iki şarkı ve Şeyh Ubeydullah Nehri’yi eleştiren bir şiire ulaştı.    Kürt tarihi üzerine araştırmalar yapan yazar Uğur Dursun Adsız, 1880’de bestelenen ve şimdiye kadar bilinmeyen Mîr Bedirhan’ı anlatan iki şarkı ile aynı yıl Kiril alfabesiyle yazılan Şeyh Ubeydullah Nehri’yi eleştiren bir şiire ulaştı. Her iki şarkıyı seslendiren Ermeni olan Vagharshak Shahinian, 1889 yılında Van’da dünyaya geldi, 1910’da Amerika’ya göç etmek zorunda kaldı. Bir süre Amerika’da yaşayan Shahinian, daha sonra Ermenistan’a dönerek, Osmanlı Devleti’ne karşı savaştı. Shahinian, savaş sonrası bin 100 askerin komutanlığını yaptı. Bir süre sonra tekrar Amerika’ya dönen Shahinian, 1976 yılında yaşamını yitirdi.     Shahinian’ın Van’da olduğu yıllarda dengbêjlerden duyarak seslendirdiği her iki şarkı, 1950 yılında oğlu tarafından kayıt altına alındı. Shahinian’ın seslendirdiği her iki şarkı, yakın zamanda Ermenilerle ilgili araştırmaların yer aldığı Houshamadyan’da (www.houshamadyan.org) yayınlanacak.    TÜRKÇE ŞARKI    Shahinian’ın Türkçe seslendirdiği şarkı, Botan Miri Bedirhan Bey ile Osman Nuri Paşa arasındaki savaşı anlatıyor. Balkanlara birçok kez saldırı düzenleyen Osmanlı Devleti’nin rütbeli askerlerinden Osman Nuri Paşa, 1847’de Botan Miri Bedirhan Bey’e saldırır. Osman Nuri, bu süreçte kimi Kürt mirlerini yanına çekmesiyle Mir Bedirhan’ı zor durumda bırakır. Ewrex Kalesi’ne geçen Mir Bedirhan ile Osman Nuri arasında 3 gün boyunca savaş sürer. Mir Bedirhan’ın Osmanlı’ya karşı direnişini anlatan şarkının sözleri şöyle:      “Bedirhan Bey dedi hey kapı kapı Sonra seni çağırttırırım way lı mın babo Çok dara düşsem Han Mahmut şimdi de gelir O da bu yerlerin bir kehremanî   Ram di ray ray ram di ray ray r ara ri rayy Ram di ray ray ram di ray ray r ara ri rayy   Amaneeyyyy Osman Paşa dedi hey şaşkın ahmak Dört yanını keserim yoksul kaçamak Devletten emir olunmuş Seniii seniii seniii buyurttururum şehir İstanbulî   Ram di ray ray ram di ray ray r ara ri rayy Ram di ray ray ram di ray ray r ara ri rayy   Amaneeyyy Bedirhan Bey dedi  Galibe şaşkın ne cesaret ile bu dağları aştın Ancak geldin kendin tuzağa düştün Her ne hal olsa koyu vermem yakaniiii   Rin na na ninay Rin na na ninay  Rin na na ninay Rin na na ninay  Amaneeyyy Osman Paşa dedi O topları kurun hazır cem olun alesta durun Marş ettiğince zurnayı vurun Varsın çalınsın Alî- Osmanî   Rin na na ninay Rin na na ninay  Rin na na ninay Rin na na ninay”   BERÎTÎ ŞARKISI    Uğur Dursun Adsız, Shahinian’ın seslendirdiği Berîtî adlı Kürtçe şarkıyı, Kürt araştırmacı Seyda Goyan’a yorumlattı. Goyan, şarkıyı şöyle yorumladı: “Şarkı eski bir makamla seslendiriliyor. Bu makamda iki grup karşılıklı seslendiriyor. Yıllar önce çocuklar bu şarkı eşliğinde oyun oynardı. Maalesef eskiden söylenen birçok şarkı günümüzde unutuldu. Bu şarkı türünü Berîtî olarak adlandırıyoruz. Bu şarkı türünde anlamı olmayan bazı tekerlemeler de yer alıyor.”     Berîtî şarkısının sözleri ise şöyle:    Hooo qo rako talla raqo tallasdiko tirseneko Pozê min poz bi çî poz bi yek Yekemin yek nav botan Duyemîn du Cizir Began Sêyemîn sê payîzan Dommer vatooo  dommer vatooo   Hooo qo rako talla raqo tallasdiko tirseneko Pozê min poz bi çî poz bi yek Yekemin yek nav botan Duyemîn du Cizir Began Sêyemîn sê payîzan Çaremîn çar parekan Dommer vatooo  dommer vatooo   Hooo qo rako talla raqo tallasdiko tirseneko Pêncemîn pênc nav botan Çaremîn çar parekan Sêyemîn sê payîzan Dommer gartooo  dommer gartooo   Hooo qo rako talla raqo tallasdiko tirseneko Pozê min poz bi çî poz bi yek Pêncemîn bêjna botan Şaşamîn şaşê temam Heftêmîn heftê heftan Dommer vatooooo  dommer vatooo   Hooo qo rako talla raqo tallasdiko tirseneko Pozê min poz bi çî poz bi heft Heftemîn heftê heftan Şaşêmîn şaşê temam Pêncemîn bêjna botan Çaremîn çar parekan Sêyemîn sê payîzan Duyemîn Cizîr Began Yekemin yek nav botan Dommer vatooo  dommer vatooo”   ŞEYH UBEYDULLAH NEHRİ ŞİİRİ   Adsız’ın araştırmaları sonucu ulaştığı Şeyh Ubeydullah Nehri’yi eleştiren, bir Rus tarafından Kiril alfabesiyle yazılan şiir, 22 Haziran 1882’de editörlüğünü David Geoprgeviç Eristavi’nin yaptığı Rusya’da yayın yapan Kavkaz gazetesinde yayınlandı. Şiiri latinize eden Adsız, her bir mısrasını yazar Letif Bruki’ye yorumlattı. Rakamla belirtilen mısralar orjinali, karşılığında latinize hali, bir alt sırasında ise Bruki’nin yorumlarına yer verilen şiir şöyle:    “ŞÊX UBEYDULLAH   1.Мёджлисъ гута: шёйхи гаша,   Meclis gotê; şêx î gaşa  (Meclise gotin şêx ne raste)   2.Сэреху бистйча шаша,             Serê xwe bistiça şaşa Bistiça Serê xwe weke    3.Рёгъ у сёмбиль ва бетраша,                    Rû û simbil va bet raşa Seqqel u smela xwe teraş ke (hilde)   4.Льдюньяи бебитъ тамаша,       Li dûnyayi bebit tamaşa Dineda bibi bekenok bo temaşe   5. Жберъ эскёри шахъ у паша,       Ji ber eskerî şax û paşa  Leşkerê şax û paşa êrîş kirin, meşiyan (pêşda)    6. Эскери ханъ у хвендкари;       Esker î xan û xwendekar î Leşkerên xan ê xwînxwaran   7. Лесёръ шёйхи топанъ бари,        Li ser şêx î topan bar î Ser şêx ra topan barî (ca baran)   8. Льшейхи бу рёшу, тари,                        Li şeyx î bu reş û tar î Rast e   9. Шейхъ шами дюнья бибари.           Şeyx şam î dinya bibar î Şamî ye şexra dinya bibarî (tengbû; kinge merzel seva miriyan dikolin, teda cel ra şamî dibejin, cinaze datanîn û ser dar davejin û he xullî dikin )   10. Шейху, ту на саръ-аскари,                       Şeyx, tu na serasker î Şeyxî, ne ser leşkerî (komutanî)   11.Нэ сэрхёнги, не шеркяри,           Ne serxeng î ne şerkiyar î Ne serxengi (albay), ne şervani    12. Нэпъ мирйдо би маеари,            Nep mûrîdo bî mayar î Ne mrîdî  maî ari (necar î, acizî )   12.Нэпъ сопиа, хуэли псари.             Nep sof î xweyelî pisarî Ne sofi yi, xulli seri   13. Нэ бёги у на амэльмэнди,                           Ne beg î û ne amelmend î Ne begî, yenî ne ji xudan karek emelî (xudan senet, karmend, tuccar)   14. На  меддури, на эфёнди!               Ne mûdûr î ne efend î raste   15. Кэсъ низанидъ, шейхъ, ту чэнди               Kes nizanîd şeyx tu çend î Tu tu çend – tu kiyi?   16. Та кэркири некшабенди                            Ta kerkîr î nekşabend î Te tarikata nekşabend î kerkiri (kuşti)   17. ту на хуендкари у на хани              Tu ne xwendekar î û na xan î Rast e   18. ту на шиарафи рахмани                                Tu ne şerîf î  raxman î Raste (tu ne insane şerîf î  û dil tehmî)   19. Ту дэйвани, ту   шейтани                 Tu deyvan î tu şeytan î Tu dinî(divane, rihe kera cinna ketiye), tu şeytan î (ne mirove xerî)   20. Та кэркйръ гинда инснаи...                                Ta kerkîr ginda insan î Te mirova te ra gundeki kuşt”   MA / Kadri Esen